διόσκουροι

Δίδυμοι θεοί, των οποίων ο αστερισμός αντιστοιχούσε στο ζώδιο των Διδύμων. Η λατρεία τους ήταν κοινή στους ινδοευρωπαϊκούς λαούς· συναντώνται στις Ινδίες (Ασβίνοι), στους Κέλτες, που πίστευαν ότι οι Δ. είχαν γεννηθεί από τον ωκεανό, και στους Γερμανούς· κυρίως, όμως, λατρεύονταν στην Ελλάδα και στη Ρώμη. Ο ένας από τους δύο διδύμους ονομαζόταν Πολυδεύκης και, σύμφωνα με μια εκδοχή του μύθου, ήταν γιος του Δία και αδελφός της Ελένης. Μετά την ένωσή της με τον θεϊκό κύκνο, η Λήδα γέννησε ένα αβγό, από το οποίο προήλθαν ο Πολυδεύκης και η Ελένη. Ο άλλος δίδυμος αδερφός ονομαζόταν Κάστωρ και ήταν γιος του Τυνδάρεω και αδελφός της Κλυταιμνήστρας. Ωστόσο μια άλλη πιο διαδεδομένη παραλλαγή του μύθου θεωρεί και τους δύο Δ. γιους του Δία και της Λήδας. Τα δύο αδέλφια συνδέονταν με υπερβολική αγάπη και αποτελούσαν αχώριστο ζευγάρι. Ο Πολυδεύκης διέπρεπε στην πυγμαχία και ο Κάστωρ ήταν περίφημος δαμαστής αλόγων. Ο πρώτος τους σημαντικός άθλος ήταν η εκστρατεία εναντίον της Αθήνας για να ελευθερώσουν την αδελφή τους, Ελένη, την οποία είχε απαγάγει ο Θησέας. Πριν επιστρέψουν στην ιδιαίτερη πατρίδα τους μυήθηκαν στα Ελευσίνια μυστήρια. Ερωτεύτηκαν τις κόρες του θείου τους, Λεύκιππου, τις οποίες απήγαγαν παρότι ήταν αρραβωνιασμένες με τους εξαδέλφους τους, τον Λυγκέα και τον Ίδα, δίδυμους γιους του Αφαρέα. Ο Πολυδεύκης παντρεύτηκε τη Φοίβη και ο Κάστωρ την Ιλάειρα. Αργότερα οι Δ. συμφιλιώθηκαν με τον Ίδα και τον Λυγκέα και εκστράτευσαν μαζί τους στην Αρκαδία με σκοπό την αρπαγή ζώων. Όταν έφτασε όμως η ώρα της διανομής της λείας, οι δύο γιοι του Αφαρέα θέλησαν να εξαπατήσουν τους Δ. με δόλο. Ακολούθησε σκληρή μάχη. O Ίδας σκότωσε τον Κάστορα και τραυμάτισε τον Πολυδεύκη, ο οποίος όμως κατόρθωσε να φονεύσει τον Λυγκέα. Τη στιγμή εκείνη παρουσιάστηκε ο Δίας, χτύπησε με κεραυνό τον Ίδα και πήρε στον ουρανό τον γιο του Πολυδεύκη. Εκείνος όμως, απαρηγόρητος από τον θάνατο του αδελφού του, πέτυχε να μοιραστεί το προνόμιο της αθανασίας του με τον Κάστορα. Από τότε οι δύο Δ. κατοικούσαν διαδοχικά στον Όλυμπο και στον Άδη. Η λατρεία των Δ., που προήλθε από τη Σπάρτη, εξαπλώθηκε σε ολόκληρη την Ελλάδα και αργότερα στην Ιταλία. Παντού τους τιμούσαν ως θεούς-ευεργέτες και τους θεωρούσαν αήττητους μαχητές, ικανούς να προσφέρουν τη νίκη σε όποιον τους καλούσε σε βοήθεια. Οι Δ. προστάτευαν τους ανθρώπους από τα κακά πνεύματα (όπως οι Ασβίνοι), θεράπευαν τους αρρώστους και ήταν προστάτες των νεκρών. Ο Ηρακλής τους είχε εμπιστευθεί την εποπτεία των Ολυμπιακών αγώνων. Ο βωμός τους βρισκόταν στην είσοδο του ιππόδρομου: εκεί απέθεταν οι νικητές τα αναθήματά τους στους δίδυμους θεούς. Η πίστη στη θαυματουργή επέμβαση των δίδυμων ιππέων εμφανίστηκε και στους χριστιανικούς χρόνους. Στη μάχη της Αντιόχειας του 1098, οι χριστιανοί βεβαίωσαν ότι είχαν δει να παρουσιάζονται πάνω από τα κεφάλια τους ο άγιος Γεώργιος και ο άγιος Δημήτριος, πάνω σε λευκά άλογα. Οι Διόσκουροι της ελληνικής και της ρωμαϊκής μυθολογίας είναι ήρωες πολεμικοί, υπήρξαν όμως και πρότυπα αδελφικής αγάπης. Στη φωτογραφία διακρίνεται ένα μαρμάρινο σύμπλεγμά τους (Καπιτώλιο, Ρώμη· φωτ. Brizzi).

* * *

οι (AM διόσκουροι, Α και διόσκοροι)

1. οι δίδυμοι γιοι τού Δία και τής Λήδας, ο Κάστωρ και ο Πολυδεύκης

2. ο αστερισμός τών Διδύμων

νεοελλ.

1. δίδυμα αδέλφια

2. αχώριστοι φίλοι

3. φυσ. ηλεκτρικό φωτεινό φαινόμενο κατά το οποίο παρουσιάζονται μέσα στο σκοτάδι πάνω σε σώματα με αιχμηρές προεξοχές φωτεινοί θύσανοι

αρχ.-μσν.

παρωτίδες.

[ΕΤΥΜΟΛ. < γεν. Διός τού ονόμ. Ζευς + κούροι πληθ. τού επικ. ιων. κούρος αντί κόρος «νέος, παληκάρι»].